Indrukwekkend orgel
Het indrukwekkende Strümphler-orgel wordt ‘pas’ sinds 1962 bespeeld in de Eusebius. Zijn voorganger het Wagner-orgel, gebouwd in 1769-1770, was nog imposanter. Het besloeg de volle hoogte van het kerkschip en was rijk gedecoreerd met houtsnijwerk. De dubbele adelaar uit het stadswapen van Arnhem was erin terug te vinden. Helaas ging het Wagner-orgel tijdens de Slag om Arnhem in 1944 in vlammen op.
Het Strümphler-orgel is in 1951 aangekocht voor het herstel van de Eusebiuskerk. Het orgel stond in de Lutherse kerk aan de Kloveniersburgwal in Amsterdam. Orgelbouwer Johannes Stephanus Strümphler bouwde het orgel in 1795 voor deze kerk. Het is bekend als voorbeeld van Duits-Hollandse barokke orgelbouw en om zijn grote klankbereik.
Veelzijdige orgelconcerten
Door het jaar zijn er regelmatig orgelconcerten op het befaamde Strumphlerorgel in de Eusebiuskerk. Van september tot juni speelt stadsorganist Johan Luijmes iedere derde zondagmiddag van de maand orgelmuziek en in de zomermaanden juli en augustus zijn er wekelijkse bespelingen.
Uniek klokkenspel
Het klokkenspel van de Eusebius behoort tot een van de grootste van Nederland. Het speelt een voortrekkersrol bij de opleving van de aandacht voor het bespelen van beiaards in België en Nederland in de periode voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918).
Een beiaard, carillon of klokkenspel is een met een klavier bespeelbaar muziekinstrument, bestaande uit een reeks gestemde bronzen klokken (minimaal 23) in een vaste ophanging. Het klavier bestaat uit houten stokken en pedalen, die met draden zijn aangesloten op de klepels van de klokken.
Toren verhoogd voor klokkenspel
Na de Vrede van Münster aan het einde van de 80-jarige oorlog tussen Spanje en de Republiek der Verenigde Nederland besloten veel Nederlandse steden tot de aanschaf van een klokkenspel. Zoals A.G. Schulte in het boek De grote of Eusebiuskerk in Arnhem, IJkpunt van de stadzo mooi beschrijft: ‘Er werd nu meer brons verwerkt tot klokkenspijs dan er werd gebruikt voor wapentuig’.
De toren van de Eusebius blijkt te klein voor een klokkenspel dat passend is bij de statuur van de stad Arnhem. Vandaar dat de magistraat besluit tot het verhogen van de toren.
Het nieuwe klokkenspel van de Eusebius, bestaande uit negentien klokken, wordt in 1652 door klokkengieter FranVois Hemony uit Zutphen afgeleverd. Negen jaar later krijgen FranVois en zijn broer Pierre Hemony de opdracht nog eens negen klokken te gieten. De beiaard telt dan 25 klokken, die samen ruim 12.000 kilogram wegen.
Na nog twee uitbreidingen telt de Arnhemse beiaard in 1887 in totaal 34 klokken.
Verwoest in de oorlog
Het is bijzonder triest dat de beiaard van de Eusebius verloren gaat tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gedurende de brand in 1944 wordt het houten deel van de toren van de Eusebius verwoest. Verreweg de meeste klokken blijken zodanig beschadigd dat er een vrijwel volledig nieuwe klokkenspel moet komen. De minst beschadigde klokken zijn nog in de kerkzaal te bezichtigen.
De firma Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel krijgt de eervolle opdracht voor het leveren van een nieuw klokkenspel bestaande uit 49 klokken. Deze klokken worden in 1962 afgeleverd.
Samen met vier Hemonyklokken uit 1650 en de twee lager hangende luidklokken, de Martinus- en Eusebiusklok uit 1477, vormen zij een welluidend en uniek klokkenspel.
Op één na grootste klok van Nederland
Bij de vijftigste herdenking van de Slag om Arnhem in 1994 is de beiaard uitgebreid met vier nieuwe klokken, opnieuw gegoten in Aarle-Rixtel. Een van deze klokken heeft een diameter van 2.47 meter en weegt 9.200 kilogram. Het was daarmee tot 1999 de grootste klok van Nederland. Het is nu de op een na grootste klok van het land. De grootste klok van Nederland, de Jan Noorlandklok gegoten door de firma Eijsbouts is nu te vinden in de Grote Kerk in Dordrecht. Deze klok heeft een diameter van 2.52 meter en weegt 9.830 kilogram.
Koninklijke steun
Koning Willem Alexander (toen nog prins) en de Britse prins Charles hebben de Panoramalift tijdens de 50ste herdenking van de Slag om Arnhem in september 1994 officieel in gebruik genomen. Prins Charles nam bij die gelegenheid, uitgenodigd door toenmalig burgemeester van Arnhem, Paul Scholten, even plaats achter de bijzondere beiaard. De Britse prins heeft indertijd in Groot-Brittannië fondsen geworven voor de restauratie en de aankoop van vier nieuwe klokken.
Jongste beiaardier
Bob van der Linde (1995) is sinds 1 januari 2018 de vaste beiaardier van de Eusebius en de jongste beiaardier van Nederland. Zijn muzikale kwaliteiten en ambities met de beiaard zorgen er voor dat Bob eind 2017 uit twaalf kandidaten wordt geselecteerd als nieuwe beiaardier van de Eusebiuskerk.
Na enige jaren pianoles koos Bob van der Linde als 13-jarige voor orgelles. Hij studeert nu voor zijn masters Orgel en Kerkmuziek bij Reitze Smits en Mark Lippe aan het HKU Utrechts Conservatorium en beiaard bij Frans Haagen en Gijsbert Kok aan de Nederlandse Beiaardschool in Amersfoort. Bob won in 2015 de eerste prijs op het Internationaal Beiaardconcours in Goes en in 2016 de tweede prijs tijdens het internationale Improvisatieconcours in Breda.
Het plan is de beiaard van de Eusebius meer bekendheid te geven met speciale activiteiten. ‘Heel leuk is, dat er regelmatig mensen mee naar boven komen’, vertelt Bob. ‘Ze willen wel eens zien hoe het spelen op de beiaard in zijn werk gaat.’
Unieke klank
Het spelen op de beiaard van de Eusebius is voor beiaardier Bob van der Linde een bijzondere ontdekkingsreis. ‘Als jonge beiaardier is het vrij uitzonderlijk om op zo’n groot instrument te spelen. En je zit helemaal alleen bovenin de toren, terwijl je voor een groot publiek speelt. Op de markt en in de binnenstad hoort iedereen de beiaard, bewust of onbewust. In die zin ben je een sfeermaker.’
De zware klokken en de twee extra luidklokken geven de Arnhemse beiaard een voor Nederland uniek zwaar en lang klinkend geluid. ‘Hoe meer massa, hoe langer de klok blijft trillen en dus klinken’, verklaart Bob. ‘De beiaard van de Eusebius klinkt daardoor heel anders dan de 250 andere beiaards in Nederland. Eigenlijk is het beter vergelijkbaar met beiaarden in de Verenigde Staten. Die zijn ook groot, voorzien van zware klokken en hebben een sonore klank. Die sonore en tegelijk warme, poëtische klank, die al in de klokken van de Arnhemse beiaard zit, die spreekt me aan.’
Elke zaterdag: beiaardbespeling
Bob van der Linde speelt elke zaterdag van 10.00 tot 11.00 uur op de beiaard van de Eusebius. Elke bespeling bestaat uit drie blokken van 20 minuten met verschillende muziek. Van klassieke muziek, denk aan Bach, Beethoven, Mozart en Ravel tot lichte muziek bestaande uit bekende popsongs en jazzstandards. Het derde blok bestaat uit improvisaties. ‘Die kunnen een klassiek thema hebben of bijvoorbeeld een thema uit een volksliedje. Speciale gelegenheden kunnen ook een aanleiding zijn: op Koningsdag is het leuk te improviseren op het Wilhelmus.’